Thời tiết giao mùa, nắng nóng dần giảm nhiệt, lại thêm những cơn mưa bất chợt khiến diêm dân làng muối Sa Huỳnh, xã Phổ Thạnh (Đức Phổ) đã buồn càng thêm lo. Buồn vì năm nay, cả muối lẫn giá đều đua nhau “nhảy múa” khiến nhiều hộ khóc dở. Mà nguyên nhân cũng tại cái tính đỏng đảnh của…ông trời!. Chẳng là giai đoạn sản xuất chính vụ (tháng 4-6) thì nắng to, vuông nước biển cũng nhanh thành hạt, người làm muối khấp khởi mừng cùng hy vọng một vụ mùa bội thu. Nhưng chỉ được vài bận, trời dở chứng mưa giông khiến muối lẫn công sức mồ hôi diêm dân hòa tan trong nước. Nghĩa là công sức 10-15 ngày “bán mặt cho ruộng, bán lưng cho trời” của diêm dân xem như “dã tràng xe cát”. Đã mất của, bà con lại còn tốn thêm chi phí làm da (mặt ruộng) trước khi tháo nước vào ruộng để bắt đầu hành trình tạo hình cho hạt muối.

Diêm dân làng muối Sa Huỳnh tất bật thu hoạch muối cuối vụ.

Vì kinh tế eo hẹp nên người làm muối thường phải thu đâu bán đó. Nhưng oái ăm ở chỗ, lúc muối đầy ruộng thì giá rẻ như bèo, chỉ dừng ở mức 800-1.000 đồng/kg. Biết thế, nhưng bà con không thể không bán. Vì nói như chị Nguyễn Thị Diệt, thôn Tân Diêm thì: “Tất cả mọi chi phí sản xuất, sinh hoạt của gia đình đều phụ thuộc vào… muối. Nếu trữ lại, lấy gì mua gạo và cặp sách cho con”. Nói đoạn, chị Diệt thấy trời kéo mây, liền vội vã ra vuông cào, gánh muối dồn đống trước khi nó bị những cơn mưa biến thành nước. Nhìn những hạt muối nhỏ lưa thưa, xỉn màu-loại mà diêm dân gọi là “muối mót”, tôi thoáng ái ngại vì chắc hẳn thương lái sẽ ép giá. Nhưng trái với lo lắng của tôi, chị Diệt bảo rằng hiện giờ, muối đang có giá 1.500-1.800 đồng/kg nên dù xấu, loại muối hạng chót này cũng được 1.200-1.300 đồng/kg. Hơn muối loại 1 lúc chính vụ tận 300-400 đồng/kg.

Trong khi diêm dân Sa Huỳnh buồn não ruột vì hết giá rồi muối liên tục rủ nhau “nhảy múa” thì, thương hiệu muối Sa Huỳnh, Nhà máy chế biến muối tinh Sa Huỳnh lẫn Dự án phát triển tổng thể đồng muối Sa Huỳnh dường như bất động. Mà sự bất động này cũng không còn khiến diêm dân bận lòng, vì giờ họ đã cạn sức lẫn niềm tin khi trót đặt vào “bộ ba” ấy quá nhiều hy vọng từ 3 năm trước. Năm 2009, cái tên “Muối Sa Huỳnh” chính thức vượt ra khỏi phạm vi Quảng Ngãi, mang theo kỳ vọng của hàng nghìn diêm dân ngao du khắp trong Nam ngoài Bắc. Nhưng sau một thời gian, thương hiệu ấy trở về như một tảng băng chìm. Bằng chứng là “Muối Sa Huỳnh” vẫn bị các nhà máy, kể cả “người nhà” là Nhà máy chế biến muối tinh Sa Huỳnh chê không đạt chất lượng nên… lơ! Diêm dân đau khổ vì sản phẩm thương hiệu thì thừa mứa, chẳng ai ngó ngàng; còn muối ngoại thì ùn ùn kéo vào nhà máy.

Trong khi thương hiệu và nhà máy không thay đổi được số phận muối Sa Huỳnh cũng như diêm dân, thì các ngành chức năng đề ra Dự án phát triển tổng thể đồng muối Sa Huỳnh với chi phí lên đến 50 tỷ đồng “hiện đại hóa quy trình sản xuất muối, nâng cao chất lượng muối Sa Huỳnh”. Quả thật, nếu Dự án này ra đến đồng muối đúng như những gì nó được “vẽ” thì diêm dân không còn khắc khoải sợ mưa, lo thương lái chèn ép, cũng chẳng phải nhọc nhằn quảy từng gánh muối dạo khắp đường làng ngõ xóm trong tỉnh. Nhưng khổ nỗi, đã hơn 2 năm rồi mà Dự án vẫn nằm trên giấy! Thế nên Phó Chủ tịch UBND xã Phổ Thạnh Phạm Duy Trinh  chua xót nói rằng: “Sau mấy bận mừng hụt, diêm dân cảm thấy mệt mỏi và mất niềm tin. Giờ đây, họ chỉ biết bám víu vào… ông trời, những mong ổng đừng làm khó bằng mấy cơn mưa giông!”.  

Quả thật, giữa muôn vàn cái khó của ngành sản xuất nông nghiệp thì có lẽ, diêm dân và nghề làm muối dẫn đầu về mức độ lao đao, khốn khổ, đúng như câu vè “Nậu nại (diêm dân) dại lắm ai ơi/Trời nắng ra làm, trời mát nghỉ chơi”. Nhưng điều dư luận quan tâm là vì sao, “bộ ba” trên được tạo ra nhằm trở thành điểm tựa vững chắc cho diêm dân, nhưng rốt cuộc họ phải dựa vào…thương lái khiến hạt muối cay xè, mặn chát!. Đây là điều đáng để các ngành chức năng lưu tâm, xem xét.